της Βίβιαν Δούμπα

Έχοντας κλείσει σχεδόν δύο χρόνια που κατοικώ στην Ολλανδία έχω παρατηρήσει ότι όλο και περισσότερα εγκαταλελειμμένα κτίρια δίνονται πλέον στη Δημιουργική Οικονομία.

Ειδικότερα στη μητροπολιτική περιοχή του Άμστερνταμ, όπου παρατηρείται ιδιαίτερη πτώση στις πωλήσεις και ενοικιάσεις πολυτελών χώρων γραφείων, εγκαταλελειμμένα κτίρια γραφείων αλλά και βιοτεχνικές εγκαταστάσεις αποκτούν μια δεύτερη ευκαιρία. Η ευκαιρία αυτή τους δίνεται μέσα από την οργανωμένη -συνήθως- εγκατάσταση δημιουργικών επαγγελματιών.

Η Ολλανδία έχει παράδοση στην κατάληψη ή/και επαναχρησιμοποίηση χώρων για πολιτιστικές χρήσεις, είτε προσωρινές είτε μόνιμες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ένα από τα μεγαλύτερα θέατρα του Άμστερνταμ, το Paradiso. Πρώην εκκλησία που από το 1968 όμως λειτουργεί σαν χώρος δημιουργικής έκφρασης, το Paradiso αποτελεί σήμερα πόλος δημιουργικότητας για το ιστορικό κέντρο του Άμστερνταμ.

Παραδείγματα πετυχημένα συγκροτημάτων πρώην γραφείων ή και βιοτεχνιών/βιομηχανιών που διαμορφώθηκαν και λειτουργούν πλέον σαν θερμοκοιτίδες δημιουργικότητας είναι τα παρακάτω:

• Pakhuis de Zwijger: Δημιουργήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2006, στην καρδιά της δημιουργικά αναπτυσσόμενης περιοχής του Java Eiland, στο λιμάνι του Άμστερνταμ. Αποτελεί μία από τις παλιές αποθήκες του ιστορικού λιμανιού, το οποίο ανακηρύχθηκε εθνικό μνημείο και πλέον αποτελεί χώρο ανάπτυξης και προώθησης κυρίως της ολλανδικής δημιουργικής οικονομίας.

• Tolhuistuin: Αποτελεί σύμπλεγμα κτιρίων στην περιοχή του Amsterdam North (Noord), όπου κάποτε φιλοξενούσε το συγκρότημα των γραφείων και του αναψυκτηρίου της Shell. Όταν η εταιρεία μετέφερε τις εγκαταστάσεις της, έμεινε προς εκμετάλλευση μια έκταση με κτίρια σε πολύ κατάσταση και με εξαιρετική προσβασιμότητα. Οι διαχειριστές της έκτασης αποφάσισαν να κρατήσουν τα ενοίκια σε φυσιολογικά επίπεδα και να τα διαθέσουν για πολιτιστικές και δημιουργικές δραστηριότητες. Έτσι πλέον, σε πολλά κτίρια του συγκροτήματος φιλοξενούνται δημιουργικά γραφεία, στούντιο ηχογραφήσεων, ατελιέ καλλιτεχνών και αρκετά «εναλλακτικά» καφέ και εστιατόρια. Η ανάπτυξη της συγκεκριμένης περιοχής έχει ωθήσει σε σημαντικό βαθμό και στην αστική αναζωογόνησης της ευρύτερης περιοχής του Amsterdam Noord.

• Mediamatic: Ένας από τους παλαιότερους φορείς στον τομέα της δημιουργικής οικονομίας αλλά και της τεχνολογίας, το Mediamatic λειτουργεί τόσο σαν φυσικός χώρος έρευνας, ανάπτυξης και έκφρασης της δημιουργικότητας όσο και σαν ψηφιακή πλατφόρμα δικτύωσης μεταξύ των καλλιτεχνών και των δημιουργών.  Ο φυσικός χώρος του φορέα ονομάζεται Mediamatic Fabriek είναι ένας πρώην βιομηχανικός χώρος στην περιοχή του Amsterdam East (Oost) και αποτελεί και αυτός έναν χώρο συνάντησης και εργασίας δημιουργών αλλά και παρουσίασης και προώθησης των αποτελεσμάτων των δημιουργών.

• Volkskrantgebouw: Όταν το 2007 μία από τις μεγαλύτερες εφημερίδες της χώρας, η Volkskrant, αποφάσισε να μεταφέρει τις λειτουργίες τις σε άλλο χώρο, έμενε να αποφασιστεί τι θα γινόταν με το κτίριο γραφείων που πλέον έμενε άδειο. Το Urban Resort, ένας τοπικός φορέας που αποσκοπεί στην επανάχρηση τέτοιων κτιρίων για τη φιλοξενία δημιουργικών επαγγελμάτων, ενοικίασε το κτίριο για μια εφταετία και ανέλαβε τη συντήρηση του κτιρίου και και τη διάθεση των χώρων του σε δημιουργούς έναντι ενός χαμηλού (υπ-)ενοικίου.  Στόχος τους είναι η δημιουργία συνεργασιών και δικτύων μεταξύ των δημιουργικών ενοίκων. Αποτελεί ένα ιδιαίτερα πετυχημένο παράδειγμα ανάλογων δράσεων, καθώς σήμερα φιλοξενεί πάνω από 300 δημιουργικούς επαγγελματίες, εταιρίες και φορείς. Στο site του Urban Resort μπορείτε να βρείτε περισσότερα παραδείγματα επαναχρησιμοποίησης χώρων για τη δημιουργική οικονομία.

• Dutch Game Garden: Ο κλάδος του σχεδιασμού και ανάπτυξης games είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένος και πετυχημένος στην Ολλανδία. Ειδικότερα στην πόλη-δορυφόρο του Άμστερνταμ, την Ουτρέχτη, έχει αναπτυχθεί πολύ πρόσφατα μια θερμοκοιτίδα από γραφεία δημιουργών παιχνιδιών. Στην κεντρική πλατεία της πόλης, τη Neude, εκεί που κάποτε είχε τα γραφεία της μία από τις μεγαλύτερες τράπεζες της χώρας, βρίσκεται σήμερα το Business Center του Dutch Game Garden. Ο φορέας αυτός, εκτός από την ενοικίαση των χώρων του κτιρίου σε πολύ χαμηλές τιμές, αναλαμβάνει και την προώθηση της δουλειάς των δημιουργών στην αγορά.

Τα Ολλανδικά παραδείγματα είναι σχεδόν ατελείωτα, ειδικότερα αν αναζητήσει κανείς αντίστοιχες ενέργειες και σε άλλες πόλεις της χώρας.

Όλες αυτές οι εφαρμογές επαναχρησιμοποίησης εγκαταλελειμμένων κτιρίων προς όφελος της δημιουργικής οικονομίας αποτελούν πολύ καλά παραδείγματα για το πως θα μπορούσε να αναπτυχθεί χωρικά η δημιουργική οικονομία στη Θεσσαλονίκη. Ήδη, στην ευρύτερη περιοχή της Βαλαωρίτου, όπου στοχεύουν και οι δράσεις μας, έχουν παρατηρηθεί τάσεις επαναχρησιμοποίησης βιοτεχνικών χώρων και χώρων γραφείου για την στέγαση δημιουργικών επαγγελμάτων.

Παρ’ όλα αυτά, δεν υπάρχουν –ακόμα- οργανωμένες δράσεις όπως αυτές της Ολλανδίας, όπου ένας φορέας αναλαμβάνει την οργάνωση, ανάπτυξη και διάθεση των χώρων αυτών ως ένα σύμπλεγμα που θα μπορούσε να λειτουργήσει σαν θερμοκοιτίδα δημιουργικής επιχειρηματικότητας.

Φυσικά,  ακόμα και στην Ολλανδία, υπάρχει και ο αντίλογος για το κατά πόσο επιτυχημένες και βιώσιμες είναι τέτοιες προσπάθειες, ειδικά όταν υπάρχει ένας φορέας διαχείρισης. Είναι άραγε προτιμότερο να αναλάβει ένας φορέας την χωρική οργάνωση, δικτύωση και προώθηση των δημιουργών ή είναι καλύτερα να υπάρχει μια bottom-up στρατηγική που θα βασίζεται στην προσωπική διάθεση των δημιουργών;